Waarom de vrijlating van een Saoedische vrouwenactiviste nog geen vrijheid voor de Saoedische vrouw betekent
2 maart 2021
Eva Stam
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media (2020/2021).
Een campagneposter waarop aandacht wordt gevraagd voor de gevangenschap van Loujain al-Hathloul. Foto: Freedom First (CC BY 2.0)

Na 1001 dagen in de cel is de Saudische vrouwenrechtenactiviste Loujain al-Hathloul weer thuis. Op 10 februari is de activiste vervroegd vrijgelaten. Het is een kleine stap voorwaarts, maar geen teken van daadwerkelijke verbetering voor de vrouwenrechten in Saoedi-Arabië.

In 2014 plaatst Loujain al-Hathloul een video waarin ze autorijdt op social media. In een klap wordt ze wereldberoemd. In de video probeert de activiste de grens tussen de Verenigde Arabische Emiraten naar Saoedi-Arabië over te steken. Een gevaarlijke actie, want op dat moment is het in Saoedi-Arabië ten strengste verboden om als vrouw auto te rijden. Al-Hathloul zit tien weken in de cel voor haar protestactie tegen dit verbod. Eenmaal vrijgelaten gaat ze door met haar strijd voor de emancipatie van vrouwen in haar land.

In juni 2018 wordt het rijverbod voor vrouwen in Saoedi-Arabië opgeheven. Vlak daarvoor wordt al-Hathloul wederom opgepakt door de Saoedische autoriteiten. Ze wordt gearresteerd voor haar mensenrechtenwerk, waaronder haar activisme voor de afschaffing van het voogdijsysteem. Dit voogdijsysteem maakt vrouwen ondergeschikt aan het gezag van een mannelijk familielid.

Progressieve koers

Loujain al-Hathloul staat in december 2020 terecht voor een terrorismerechtbank in Riyad. Deze rechtbank staat erom bekend niet afhankelijk te zijn en strenge straffen uit te delen. De rechtbank geeft al-Hathloul vijf jaar en acht maanden cel. Nu is zij echter vervroegd vrijgekomen.

De vrijlating lijkt in lijn te zijn met de progressieve koers op het gebied van vrouwenrechten die kroonprins Mohammed bin Salman zegt te steunen. Zo mogen vrouwen onder andere sinds 2015 stemmen in gemeenteraadsverkiezingen en zichzelf verkiesbaar stellen. Sinds 2019 mogen vrouwen zonder toestemming van hun mannelijk voogd een paspoort aanvragen en hun pasgeboren kind aangeven bij de burgerlijke stand.

Toch klinkt dit positiever dan de situatie in Saoedi-Arabië daadwerkelijk is, volgens Amnesty International. ‘De hervormingen lijken vooral voor de bühne te zijn. Er is nog steeds geen vrijheid van meningsuiting, mensenrechtenorganisaties mogen niet bestaan en demonstraties zijn verboden.’

Cees Flinterman, emeritus hoogleraar mensenrechten, beaamt dit. ‘Er zijn zeker verbeteringen op het gebied van vrouwenrechten. Maar uiteindelijk zijn het stapjes die heel lang hebben geduurd. En hierbij spelen politieke overwegingen een belangrijke rol.’

Het regime bepaalt

‘De kroonprins ziet ook wel dat de wind aan het veranderen is. Dus hij gaat mee met de ontwikkelingen van een meer gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Maar als het koningshuis macht dreigt te verliezen trapt hij op de rem’, stelt de emeritus hoogleraar.

‘Kroonprins Mohammed bin Salman neemt graag de ‘credits’ voor de hervormingen in het land en wil zichzelf neerzetten als progressief. Hij wil niet dat het lijkt alsof hij onder druk is gezet door Saudische activisten’, aldus Amnesty. Daarom worden vrouwenrechtenactivisten zoals Loujain al-Hathloul gelabeld als staatsgevaarlijk en worden zijn ‘onschadelijk’ gemaakt door ze te berechten op basis van antiterreurwetgeving. ‘Het regime wil uitstralen dat het niet buigt voor activisten. Ze moeten niet te ver gaan. Het regime bepaalt en veranderingen gaan op hun voorwaarden.’

Volgens de organisatie is dit in het geval van al-Hathloul goed te zien. ‘Na de aankondiging van het opheffen van het rijverbod in 2017 werden Loujain en andere activisten gebeld door het koninklijk hof met de mededeling dat ze absoluut niet over dit nieuws mochten twitteren. Ze wilden waarschijnlijk niet dat ze deze hervormingen ‘claimden’ als hun overwinning.’

Door met de strijd

De plotselinge vervroegde vrijlating van de vrouwenactiviste lijkt te maken te hebben met de machtswisseling in de VS. Donald Trump zag kroonprins bin Salman als een bondgenoot. President Joe Biden neemt juist openlijk afstand van Saoedi-Arabië. Hij uit kritiek op de mensenrechtensituatie in het land. De vrijlating van al-Hathloul is mogelijk een handreiking van Saoedi-Arabië naar de VS.

Amnesty ziet in de vrijlating van Loujain al-Hathloul geen grote verbetering van de positie van Saoedische vrouwen. Nog steeds zitten tientallen vrouwenrechtenactivisten in de gevangenis. Daarnaast is Loujain voorwaardelijk vrij. Ze mag haar land niet verlaten, haar social media-accounts niet gebruiken en zal haar mensenrechtenwerk niet kunnen voortzetten. Zoals haar zus Lina twitterde: ‘Loujain is thuis, maar ze is niet vrij. De strijd is nog niet gestreden.’

Toch ziet emeritus hoogleraar Cees Flinterman de vrijlating van al-Hathloul als een kleine overwinning. ‘Het is een opsteker. Ik heb veel bewondering voor vrouwen in Saoedi-Arabië die binnen de nauwe grenzen iets van hun rechten proberen te realiseren. Het is een lange strijd. Het feit dat Loujain nu is vrijgelaten moet iets voor Saoedische vrouwen betekenen. Zoiets als: ze krijgen ons niet klein. We gaan door met de strijd!’

2 maart 2021 |
Eva Stam
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media (2020/2021).