Het is 24 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht in 1997 plaatsvond. Begin februari 2021 was het zeven dagen achter elkaar onder nul en kreeg Nederland massaal Elfstedentochtkoorts. Hoewel de tocht er uiteindelijk niet kwam, werden er wel een heleboel herinneringen naar boven gehaald. Behalve bij de jongere generaties. Zij hebben de Elfstedentocht nooit meegemaakt en zullen met de huidige klimaatverandering de sfeer van de Elfstedentocht misschien wel alleen kennen van de verhalen.
Frank Haastecht (58) heeft de Elfstedentocht in 1985, 1986 en 1997 geschaatst en vond het fantastisch. Hij kan zich goed voorstellen dat jongere generaties het jammer vinden dat ze de toch nooit meegemaakt hebben. ‘Begin jaren 80 toen ik zelf nog jong was, werd er veel gesproken over de Elfstedentocht van 1963. Die had ik nog net als baby meegemaakt in de wieg voor de kolenkachel bij mij thuis, maar ik kan me daar niks meer van herinneren. Ik dacht die Elfstedentocht is iets van vroeger, dat komt nooit meer terug. En toen was hij er ineens in 1985.’
Na 22 jaar vroor het in februari 1985 eindelijk lang genoeg om weer een Elfstedentocht te organiseren. Haastecht kwam zelf niet uit Friesland en wist niet wat er precies bij de Elfstedentocht kwam kijken, maar hij was vastbesloten de tocht te gaan schaatsen. Hij was alleen geen lid van de Koninklijke Verenging van Friesche Elfsteden en had daardoor geen startbewijs. ‘Ik heb samen met een vriend de nacht voordat je je kon inschrijven voor de Frieslandhal overnacht. Rond een uur of 7/8 toen ging de hal open en heb ik samen met een heleboel andere mensen toch nog een startbewijs bemachtigd.’
Kooi van dranghekken
Haastecht had al wel eerder toertochten gereden, maar de Elfstedentocht was toch wel van een ander niveau. ‘Het is heel bijzonder, vooral omdat het zo’n massaal gebeuren is.’ ’s Ochtends vroeg vertrekken eerst de wedstrijdrijders om 05:00. De toerrijders wachten in de Frieslandhal in Leeuwarden totdat ze het sein krijgen dat ze mogen vertrekken. ‘We stonden in een soort van kooi gemaakt van dranghekken, elk kwartier werd er duizend man losgelaten. Dan wandel je met zijn allen in het donker naar het ijs toe, waarna de tocht echt begint.’
Haastecht begon de tocht samen met zijn vriend, maar is niet samen gefinisht. ‘Het is heel lastig om zo’n lange afstand bij elkaar te blijven omdat je je óf extra moet inspannen óf moet inhouden als je niet even hard gaat. Samen schaatsen gaat daardoor eigenlijk niet, je sluit je steeds aan bij een ander groepje schaatsers dat hetzelfde tempo heeft als jij.’ Jan (71), die alleen met zijn voornaam genoemd wil worden, schaatste de Elfstedentocht in 1997. Hij vertelt dat hij de tocht samen met zijn zwager is begonnen, maar niet samen is geëindigd. ‘Ik wilde sneller schaatsen dan mijn zwager omdat ik dacht dat we het op zijn tempo nooit zouden halen. Toen ben ik in Sneek zonder hem verdergegaan. Mij zwager heeft de tocht niet gered, dat heb ik echt moeilijk gevonden.’
Het kruisje
Jan heeft zich lang afgevraagd of hij het kruisje van het uitrijden van de Elfstedentocht wel had verdiend omdat hij het toch een beetje achter de rug om van zijn zwager had gekregen. ‘Een vriend zei toen tegen mij ‘dat is dan het kruisje dat jij moet dragen’. Dat vond ik een geweldige mooie uitdrukking.’
Als Haastecht de Elfstedentocht in één woord zou moeten omschrijven zou hij kameraadschap zeggen. ‘Je bent met zijn allen bezig en dat is gewoon fantastisch’. Langs grote stukken van de tocht staat publiek om de rijders aan te moedigen, en die mensen zijn echt onmisbaar. ‘Door het publiek wordt je gedragen. Je moet jezelf er natuurlijk doorheen trekken, maar als je langs de kant mensen hoort juichen dan voel je alle pijn en vermoeidheid minder. Toen ik iets ging drinken zat ik naast iemand met een grote hoofdwond. Het kon hem niks schelen, we zaten gewoon met zijn twee te genieten van de ondergaande zon.’
Blik op oneindig
Lichamelijk is een Elfstedentocht een hele prestatie. Haastecht kan goed schaatsen maar ging elke Elfstedentocht een paar keer door een diep dal. ‘Alleen al 14 uur lang op je benen staan is ontzettend lang, laat staan dat je ook nog schaatst, dan ga je echt een paar keer helemaal kapot.’ ‘Je moet je blik op oneindig houden’, zegt Jan, ‘anders houd je het niet vol. Verstand op nul en gaan. Bovendien moet je de kou niet onderschatten. Ik heb in 1986 ook meegedaan aan de Elfstedentocht, maar die heb ik niet uitgeschaatst omdat mijn ogen bevroren waren. Toen ik voorbij Franeker was werd het donker en omdat ik een skibril ophad met gekleurd glas zag ik niks meer. Toen heb ik mijn bril afgezet om iets te zien maar omdat het hard vroor, bevroren mijn ogen in een mum of tijd.’
Doordat Jan al op leeftijd is en de kou en lichamelijke inspanning zijn tol eisen weet hij niet zeker of hij in de toekomst nogmaals mee zou doen aan een Elfstedentocht. Haastecht twijfelt niet, mocht er ooit nog een Elfstedentocht komen dan wil hij absoluut mee doen. ‘Dat zijn dingen die je gewoon moet doen. Ik heb er wel over nagedacht of ik mijn plekje niet moet afgeven aan iemand die jonger is, maar mijn Friese makkers zeiden allemaal: natuurlijk moet je gewoon meedoen doen! En eigenlijk wil ik dat zelf ook, het is namelijk echt een uitzonderlijke ervaring.’
‘Speciale Elfstedentocht’ voor nieuwe generatie
Die uitzonderlijke ervaring, zal de nieuwe generatie vanwege de opwarming van de aarde misschien wel nooit meemaken. Door een nieuw initiatief van onder andere Johan van der Kooi (47), kunnen ze de sfeer van de Elfstedentocht binnenkort toch proeven. Hij is een van de vier initiatiefnemers van ‘De Tocht’ een musical die speciaal ontwikkeld wordt, zodat iedereen de magie van de Elfstedentocht kan ervaren. ‘Wij willen dat onze kinderen niet alleen weten wat de Elfstedentocht is, maar het ook voelen en beleven, dat is onze doelstelling.’
‘De Tocht’ wordt een soort Soldaat van Oranje 2.0. Met bewegende tribunes en een ijsvloer wordt het een echte beleving. Het verhaal gaat over vijf vrienden die de Elfstedentocht gaan schaatsen, over de verbinding tussen mensen. Het is een mengelmoes van waargebeurde verhalen. Johan hoopt dat de mensen na afloop van de musical ‘pikefel’ hebben, dat is Fries voor kippenvel. ‘Als je iets echt beleeft en ‘pikefel’ krijgt dan herinner je het voor de rest van je leven, dat is ons doel. Haastecht is hoopvol. ‘In een musical kan alles.’ Jan moet het nog zien. ‘Het is toch anders als je als publiek op de tribune zit of ’s ochtends om 05:15 langs het ijs staat in de kou.’