Op sociale media circuleren complottheorieën zich haast zo snel als de Britse mutant van het coronavirus: de maanlanding is in scene gezet, 5G netwerken zijn gevaarlijk en in een pizzarestaurant worden kinderen verhandeld. Complotten lijken populairder dan ooit, maar schijn bedriegt. In onzekere periodes grijpt men naar antwoorden, reëel of niet. Dat is altijd al zo geweest.
Iedereen kan ook zich verliezen in de tunnelvisie van een complot. Toch zijn sommigen hier vatbaarder voor dan anderen. Volgens het wetenschappelijk tijdschrift Eos spelen persoonlijkheid, politieke visie en opleidingsniveau hier een sterke rol in. Mensen die lager scoren op de persoonlijkheidstrek ‘vriendelijkheid’, zouden vaker geneigd zijn om confrontatie op te zoeken en in te gaan tegen de massa. Ook laagopgeleiden en politieke extremisten lijken sneller te vallen voor een complottheorie.
Van patroon naar complot
Complotdenkers geloven het officiële verhaal van een heftige gebeurtenis niet, bijvoorbeeld omdat ze de media, wetenschap of overheid niet vertrouwen. Ze zoeken daarom zelf naar een andere uitleg door middel van patroondenken. Dit patroondenken is in principe niets raars, iedereen doet het. Een voorbeeld is dat men van twee bolletjes en een streepje al snel het patroon van een gezichtje ontdekt, zoals filosoof Johan Braeckman uitlegt. Complotdenkers schieten vaak door in deze manier van denken. Ze zien verbanden en patronen en zoeken vervolgens enkel bewijs wat dit verband ondersteunt; dat heet bevestigingsvooroordeel. Bewijs wat hun gevonden verband tegenspreekt geloven complotdenkers niet en zien ze juist als deel van het complot.
Foto: Ahtree
Wij ontmoetten Maurice. Met leuzen als: terwijl de massa onbewust één kant op staart, wordt de enkeling die nadenkt voor gek verklaard, viel Maurice op. hij vertelt over hoe overheden dol zouden zijn op pandemieën. “Om precies dezelfde reden als dat overheden van oorlogen houden. Het geeft hen mogelijkheden om controles op te leggen aan het volk, die ze anders niet zouden accepteren”.
Eric, een 47 jarige horecaondernemer, stemt bij de aankomende Kamerverkiezingen op Forum voor Democratie. “Angst regeert nu bij de schaapjes, FvD groeit in sneltreinvaart en dat past natuurlijk niet in hun kortzichtige denkwijze”. Eric refereert hier naar een artikel van onder andere Nu.nl die stelt dat 51 procent van de FvD stemmers gelooft dat het coronavirus wereldwijd is ontwikkeld om burgers te onderdrukken. Hij is van mening dat de media cijfers verdraait in hun eigen voordeel. “De waarheid komt aan het ligt”, aldus Eric.
Op zoek naar de vijand
Complottheorieën ontstaan uit een gevoel van onzekerheid, dit lijkt ook zo bij Eric, die nu al maanden werkloos thuiszit. Men heeft vragen waar ze maar geen antwoord op krijgen. Totdat er een theorie ontstaat die antwoord geeft op al deze vragen. Zo dienen pandemieën bijvoorbeeld al eeuwenlang als bron voor samenzweringstheorieën. Met het opduiken van de Spaanse Griep in 1918, werden niet Chinezen aangekeken als de schuldigen, maar Duitsers. Zij zouden met onderzeeërs het virus hebben verspreid. Maar ook Joden kregen de schuld, evenals jazzmuziek.
In 1890 brak er een mysterieus virus uit in Rusland. Deze Russische griep zou in totaal ruim een miljoen levens eisen, op een bevolking van toen der tijd anderhalf miljard mensen. Al snel werd er een reden gevonden voor de mysterieuze uitbraak: Men had namelijk net elektriciteit in huis. Elektriciens werden hierna massaal fysiek en verbaal aangevallen. Ook zou er een medicijn zijn dat de overheid achterhield: kinine, een antimalariamiddel. Net als het nu populaire middel hydroxychloroquine. Ook een antimalariamiddel wat volgens wetenschappers niet effectief is werkt tegen het coronavirus, maar volgens complotdenkers wel.