Schaken is hot in Nederland. Sinds het enorme succes van de serie The Queen’s Gambit (oktober 2020) kreeg het schaken wereldwijd een impuls. De verkoop van schaakmateriaal is flink toegenomen, evenals de animo om online een potje te schaken. In Nederland is dat niet anders, sterker nog, we lijden nu al ruim vier maanden aan een heuse schaakkoorts.

Het is oktober 2020. De coronacrisis houdt ons al een tijdje in de greep. Nederland blijft massaal thuis en vestigt haar aandacht en masse op het thuisfront. Om de tijd door te komen, spelen we meer bordspellen en storten we ons op het aanbod van online streamingsdiensten. Toch begint het steeds meer te kriebelen: we vervelen ons en het nieuwe aanbod op diezelfde streamingsdiensten laat op zich wachten, want de mogelijkheden om nieuw materiaal te produceren worden door de coronacrisis ernstig beperkt.

Het is precies op dit moment, dat The Queen’s Gambit op Netflix verschijnt. De inmiddels met twee Golden Globes bekroonde miniserie (zeven afleveringen) over Beth Harmon en haar liefde voor het schaakspel slaat in als een bom: binnen een maand noteert de serie een kijkcijferrecord. Wereldwijd hebben 62 miljoen huishoudens de serie gestreamd. De denksport krijgt een mondiale impuls en in Nederland is dat niet anders; vooral online schieten de ledenaantallen op schaaksites omhoog.

Anna-Maja Kazarian (20) is al jaren één van Nederlands beste schaaksters. Ze vindt het fantastisch dat de serie het zo goed doet. ‘Door de serie staat het schaken opeens in de belangstelling. Er komt meer aanzien voor onze prestaties en die boost kan de sport goed gebruiken. Het is aan ons om die aandacht nu vast te houden.’

Wereldkampioen
Met het vasthouden van die aandacht zit het wel goed. In december wordt Eline Roebers (14) online wereldkampioene. Een fenomenale prestatie, zeker als je bedenkt dat ‘onze’ laatste wereldkampioen Max Euwe was (1935-1937). Sindsdien is er geen Nederlander meer geweest die dat in wat voor categorie dan ook (in de klassieke variant) heeft gepresteerd.

Onder vrouwen had het schaken door The Queen’s Gambit al een vlucht genomen en nu Nederland een eigen Beth Harmon in de gelederen blijkt te hebben, krijgt de schaaksport wederom een boost. Kazarian: ‘Het is goed om te zien dat Eline hiervoor de aandacht krijgt die ze verdient. Het is een fenomenale prestatie en bovendien uniek: ze is de eerste vrouwelijke wereldkampioen uit Nederland.’

Tata Steel-schaaktoernooi
In 2021 dendert de schaaktrein onverminderd voort. Jorden van Foreest wint het Tata Steel-schaaktoernooi, het Wimbledon van het schaken, door in een bloedstollende tiebreakfinale af te rekenen met landgenoot Anish Giri; een mooiere apotheose had ’s Nederlands grootste schaaktoernooi niet kunnen hebben.

Max Warmerdam (20) was tijdens dat toernooi de zogeheten ‘secondant’ van Van Foreest, die zelf maar een jaar ouder is. Warmerdam: ‘Ik doe zijn openingswerk en geef hem advies over hoe de volgende tegenstander te lijf te gaan. Dit jaar zijn er alleen professionele spelers (JG: normaal gesproken zijn er honderden amateurs en bezoekers op het toernooi aanwezig), dus ik houd hem ook gezelschap en heb bijvoorbeeld het hele toernooi gekookt.’

Waar schaakminnend Nederland zich drie weken lang heeft verbaasd over het niveau dat hun landgenoten lieten zien, was de sfeer binnenskamers een stuk nuchterder. Warmerdam: ‘Tot aan de laatste dag leek het erop dat Giri het toernooi zou winnen, pas op de laatste dag beseften we hoe spannend het zou gaan worden. Na de laatste partij voor de tiebreak heb ik Jorden het advies gegeven niet meer op zijn telefoon te kijken, want we vermoedden al dat die roodgloeiend zou staan.’

In de eerste week na de winst van Van Foreest, zat hij bij talkshows aan tafel en legde hij talloze interviews af. De schaakbond lijkt wederom garen te spinnen bij een Nederlands schaaksucces. Toch tempert Warmerdam de verwachtingen: ‘Het is moeilijk niet mee te krijgen dat Jorden Tata Steel won, dus wat dat betreft is de positieve aandacht voor het schaken mooi meegenomen. Voor de schaakclubs is het nu in coronatijd echter lastig om zomaar nieuwe leden te werven.’ Wel signaleert hij een andere ontwikkeling: ‘Mensen zijn meer met het spelletje bezig. Mijn moeder is gaan schaken, huisgenoten spelen af en toe een potje, het leeft in Nederland.’

Online
De schaaksport gaat fysiek door corona vermoedelijk weinig profijt kunnen hebben van de recente successen. Ledenaantallen zullen niet direct door het dak naar buiten schieten. Toch zijn zowel Kazarian en Warmerdam positief over de groei van hun sport. Volgens hen moeten we de gevolgen van het Nederlandse schaaksucces online zoeken.

Volgens de wereldschaakbond, de FIDE, zijn kijkcijfers van schaakstreams op Twitch, een gamersplatform, explosief gestegen sinds The Queen’s Gambit, een trend die zich ook nu de grootste hype rond de miniserie is afgelopen lijkt voort te zetten, bijvoorbeeld door het organiseren van zogeheten ‘PogChamps’-toernooien. Kazarian: ‘Aan die toernooien doen bekende streamers als xQc en Pokeymane mee, maar ook acteurs zoals Rainn Wilson en andere bekende mensen. Zo maken in één klap honderdduizenden mensen kennis met schaken, wat de sport natuurlijk alleen maar goed doet.’ Warmerdam kijkt verder vooruit: ‘Ook op de lange termijn is dit heel mooi voor de sport. De Twitchrage van nu gaat misschien nog wel langer effect hebben dan The Queen’s Gambit.’

Kazarian en Warmerdam zitten zelf ook alle twee op Twitch. Beide schakers geven aan dat hun kijkcijfers zijn gestegen. Waar Warmerdam niet heel regelmatig streamt en het vooral als hobby ziet, pakt Kazarian het wat serieuzer aan. ‘Het is nu zaak de aandacht die de afgelopen paar maanden voor het schaken is geweest vast te houden. Ik doe dat bijvoorbeeld door regelmatig te streamen en aan nieuwe dingen zoals een schaakproject rondom International Women’s Day (8 maart) mee te doen.’ Voor wie wil weten wat haar rol daarin precies gaat zijn, heeft ze dan ook maar één aanbeveling: ‘Kom maar kijken!’