De Lelylijn heeft als doel de reistijd van het noorden naar de Randstad drastisch te verminderen. De treinreis van Amsterdam naar Groningen, die nu vanaf Lelystad via Zwolle loopt, duurt twee uur en vijf minuten. Met de Lelylijn, die dwars door de polder gaat, zou deze reistijd teruggebracht worden tot één uur en dertig minuten. Met de aanleg van de Lelylijn worden er naast nieuw spoor van Lelystad naar Groningen ook twee nieuwe stations gebouwd: station Drachten en station Emmeloord. Beide plaatsen hebben momenteel geen treinverbinding, wat zeker in het geval van Drachten, dat met ruim 45.000 inwoners de op één na grootste plaats in Friesland is, opmerkelijk genoemd mag worden. De investeringskosten voor de Lelylijn worden in het onderzoeksrapport ‘Potentieonderzoek verbeterde OV-verbinding Noord-Nederland – Randstad’ tussen de 3,2- en 6,4 miljard euro geschat.
Aanleg Lelylijn
De NS ziet de aanleg van de Lelylijn wel zitten, althans sinds kort. Voorheen gaf het bedrijf aan de reistijd naar het noorden enkel te willen versnellen via bestaand spoor. In december 2020 verklaarde het spoorwegbedrijf, onder nieuw president-directeur Marjan Rintel, dat zij nu positief staan tegenover de aanleg van de Lelylijn en dat als het aan hen ligt de lijn er gaat komen. “De NS deelt de ambitie van het noorden en wil graag snellere verbindingen”, vertelt Anita Boonstra, woordvoerster van de NS. “Daarnaast zien we graag versnelling via Zwolle op de huidige spoorlijn. Hier gaan we in de dienstregeling van 2022 ook al de eerste stappen maken. Het is voor NS dus én, in plaats van of.”
Ook Paul Elhorst, hoogleraar ruimtelijke economie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) is voorstander van de aanleg van de Lelylijn. “Groningen telt ongeveer 200.000 inwoners en de verbinding die er is met Amsterdam kan veel sneller. Bovendien komen met de aanleg van de Lelylijn ook Drachten en Emmeloord aan het spoor te liggen, wat weer bijdraagt aan het grote reizigerspotentieel van de spoorverbinding”, aldus Elhorst. In het verleden hebben de hoge investeringskosten van de Lelylijn (toen nog de Zuiderzeelijn) ervoor gezorgd dat de bouw niet door ging en ook nu weer klinken er geluiden vanuit de Nederlandse politiek dat de lijn te duur is. Elhorst ziet in dat door de coronacrisis het voor de overheid lastig is om op korte termijn veel geld te investeren in de Lelylijn. “Het economisch tij zit nu wel tegen, de overheid steekt miljarden in de steun van bedrijven en daar zit natuurlijk een grens aan.” Toch benadrukt de hoogleraar dat de investering in de Lelylijn zowel maatschappelijke- als economische baten heeft, die opwegen tegen de hoge investeringskosten. “Een gevolg van de coronacrisis is dat mensen ontdekt hebben dat buiten de Randstad wonen eigenlijk heel aantrekkelijk is. Met de Lelylijn zou je in Amsterdam kunnen werken, terwijl je in Friesland woont. De huizenprijzen van woningen in Noord-Nederland zijn vele malen lager dan in Amsterdam en je zou zo bijvoorbeeld goedkoper in de woningbehoefte kunnen voorzien”, stelt Elhorst.
Dwars door natuurgebied
Fractievoorzitter van D66 Weststellingwerf Ronald Westenberg is eveneens groot voorstander van de Lelylijn, maar heeft één fundamenteel bezwaar: het tracé. In het onderzoeksrapport ‘Potentieonderzoek verbeterde OV-verbinding Noord-Nederland – Randstad’ worden er twee mogelijke routes geopperd voor de Lelylijn. De eerste route volgt de A6 via Lemmer richting Groningen, de andere route gaat vanuit de polder direct het vasteland in en is hierdoor tien minuten sneller. “Als je de achtergrond niet kent klinkt het natuurlijk interessant, die tien minuten tijdwinst. Maar dit alternatieve tracé gaat dwars door de Weststellingwerfer natuurgebieden ‘Rottige Meente’ en ‘de Brandemeer’ en hier maken wij ons ernstig zorgen over”, vertelt Westenberg. “De Rottige Meente is het gebied waar de visotter is uitgezet en de Brandemeer is eveneens een uniek natuurgebied, daar moeten geen treinen doorheen rijden. Alle werk dat je de afgelopen tientallen jaren verricht hebt is dan in één keer weg.” De trein met een tunnel door het natuurgebied heen leiden is volgens de fractievoorzitter geen optie, de lijn moet om het natuurgebied heen. “Het punt is dat de lijn via dit alternatieve tracé dwars door natuurgebied gaat. Een tunnel maak je om een kort stuk te overbruggen, een tunnel recht door natuurgebied graven, dat is onzin. Wij zijn absoluut voorstander van de Lelylijn, maar tegen een route dwars door ons natuurgebied”, concludeert Westenberg.
De toekomst
Op papier ziet het er naar uit dat de Lelylijn er in de toekomst zeer waarschijnlijk gaat komen. De Lelylijn staat in het verkiezingsprogramma van maar liefst negen politieke partijen, waaronder die van de huidige regeringspartijen CDA, VVD, D66 en ChristenUnie. Ook de eensgezindheid onder de noordelijke provincies dat de Lelylijn er moet komen schept vertrouwen. Hoogleraar Paul Elhorst vreest daarentegen dat het ook deze keer bij mooie woorden zal blijven en dat het Noorden het zonder Lelylijn moet doen. Een aanwijzing hiervoor is volgens Elhorst al te zien in het rapport ‘Ontwikkelagenda Toekomstbeeld OV 2040’, waarin de Lelylijn niet wordt aangeduid als noodzakelijke investering. “Het is een zure constatering, maar de Nederlandse regering is gewoonweg niet bereid om zes miljard te investeren in deze spoorlijn, verzucht de hoogleraar.” Ook de belofte van demissionair-minister van financiën Wopke Hoekstra dat de lijn er gaat komen maakt weinig indruk op Elhorst. “Nu met de verkiezingen zegt Hoekstra natuurlijk dat hij de Lelylijn er graag ziet komen, maar als hij straks weer minister wordt en hij kijkt wat dit betekent voor de schatkist, dan acht ik de kans groot dat hij toch nee zegt.” Ronald Westenberg aan de andere kant is optimistisch ingesteld en is er zeker van dat de hogesnelheidslijn naar het noorden er gaat komen. “Soms ligt een plan jaren in de kast, maar nu merk je dat de tijd er rijp voor is. Wopke Hoekstra was er laatst ook heel duidelijk in: de Lelylijn moet er gewoon komen, punt uit.”
Of we in de toekomst in twee uur en vijf minuten, of binnen negentig minuten in Groningen komen met de trein hangt dus grotendeels af van de aankomende regering. Ook als alle seinen voor de Lelylijn op groen staan zullen we nog even geduld moeten hebben. Het aanleggen van een hogesnelheidslijn heeft veel voeten in de aarde.