Achtergrondartikel
Hoe de StemWijzer steeds wijzer wordt
1 maart 2021
Jelin Schut
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media 2020/2021

Door de wildgroei van politieke partijen kun je door de bomen haast het bos niet meer zien. Er zijn talloze stemhulpen die trachten te helpen in de politieke zoektocht, maar de oudste en bekendste is de StemWijzer van ProDemos. De tool is de afgelopen decennia steeds wijzer geworden en “het is een proces dat nooit ophoudt.”

Jochum de Graaf stond aan de wieg van de StemWijzer en hij is tot 2018 projectleider van de StemWijzer geweest. In 1989 bedacht hij met collega Paul Lucardie een test in het kader van de Tweede Kamerverkiezingen. De test had veel weg van een quiz uit een entertainmenttijdschrift: ben ik een goede echtgenoot? Of: welk vakantieland past bij mij? Deze techniek pasten De Graaf en Lucardie toe op partijprogramma’s, met als testvraag: welke politieke partij past bij mij? Net als in de tijdschriftquizjes kon je met een puntentabel je eigen resultaat berekenen.

De Graaf gaf het testje de naam ‘StemWijzer’. Een naam die het oorspronkelijke educatieve doel van de test onderstreepte. De StemWijzer was vooral bedoeld voor in de lessen maatschappijleer en burgerschap. Docenten en andere geïnteresseerden konden de StemWijzer in de boekhandel kopen, want de stemhulp bestond alleen nog op papier. Dat de StemWijzer zou uitgroeien tot de grootste stemhulp in Nederland, had niemand voorzien in 1989. “We waren heel trots dat we tachtig exemplaren verkocht hadden, in anderhalf jaar tijd”, vertelt De Graaf, “Vanaf toen gingen we bij iedere verkiezing kijken of we dit opnieuw konden doen.”

Advertentie in de krant voor de eerste StemWijzer / Bron: Algemeen Dagblad jrg. 44, 19-08-1998

Elke campagne opnieuw discussie

Tot op de dag van vandaag heeft ProDemos elke verkiezing weer een StemWijzer ontwikkeld. De Graaf is tot 2018 projectleider geweest, en heeft dus vele ontwikkelingen meegemaakt. Want hoewel het idee van de StemWijzer hetzelfde is gebleven, zijn er ook veel dingen veranderd. “We hadden een format bedacht: in ongeveer tien minuten moet je tot een goed resultaat komen”, vertelt De Graaf. Zo simpel als dat format klinkt, zoveel kwam er achter de schermen bij kijken. Na de eerste versie van de StemWijzer is er elke verkiezing weer kritisch gekeken naar de StemWijzer. “Van bepalen welke partijen we meenemen tot de rekenmethode en alles daartussen: we hebben overal over gediscussieerd. Elke campagne opnieuw”, ligt de Graaf toe.

Een grote aanpassing ten opzichte van de eerste StemWijzer uit 1989 betreft de stellingen. In de eerste StemWijzer kreeg je zestig citaten uit partijprogramma’s voorgeschoteld. Net als in de tijdschriftquizjes kreeg je een aantal punten voor een vraag, gebaseerd hoe links of rechts de desbetreffende partij was. Je kon zelf je gemiddelde score berekenen, met een bijbehorend resultaat. ‘Heeft u 40-50 punten? Gefeliciteerd, u komt uit bij de SP!’

Al snel (vanaf 1991) kozen de makers voor dertig eenduidig geformuleerde stellingen, waarbij gelet werd op de balans tussen de partijen en de balans over de onderwerpen. “Het selecteren van de stellingen is elke verkiezing weer een lastige puzzel”, vertelt Hanne de Haan, communicatieadviseur bij ProDemos. Er zijn veel relevante onderwerpen, maar die kunnen niet allemaal aan bod komen in de StemWijzer. “Niet iedereen begrijpt dat. We krijgen soms het verwijt dat we bepaalde thema’s negeren of niet belangrijk vinden, omdat ze niet in de StemWijzer zitten”, zegt De Haan. Maar het is niet zo dat de stellingen in de StemWijzer de enige of überhaupt de belangrijkste thema’s zijn. Sterker nog: de stellingen in de StemWijzer worden ook zo geselecteerd dat ze samen het beste onderscheid tussen de deelnemende partijen maken. “Eén stelling kan dat onderscheid al door de war schoppen”, zegt De Haan, om de complexheid van de selectie nog eens te benadrukken.

Van brutaal naar toegankelijk?

Niet alleen de inhoud van de StemWijzer wordt zo zorgvuldig geselecteerd: ook de vormgeving wordt elke verkiezing weer onder de loep genomen. Hoe ziet het logo eruit? Hoe breng je de stelling in beeld? Welke andere elementen zet je op een pagina? Hoe ziet het resultatenscherm eruit? “De StemWijzer moet een beetje knallen. Een beetje brutaal zijn en een beetje uitdagen! Dat is ook wel kenmerkend voor de StemWijzer: het daagt je uit om een stelling te nemen”, vindt De Graaf.

De vormgeving van de StemWijzer heeft door de jaren heen wellicht wat ingeboet qua brutaliteit, want de toegankelijkheid van de website heeft veel prioriteit gekregen. Zo lijkt het logo in 2021 bijna op een normaal lettertype, op de felblauwe kleur van ‘Stem’ na. “Hier hebben we voor gekozen, omdat het logo zo een goed contrast geeft voor mensen met een visuele beperking”, legt De Haan uit.

Logo StemWijzer 2021 / Bron: ProDemos

Ook zijn er dit jaar nieuwe elementen die de toegankelijkheid van de StemWijzer moeten bevorderen. Zo is er bij elke stelling een uitleg geschreven, om de stelling meer te duiden. Ook krijg je een definitie van de lastige woorden – hoewel ze zoveel mogelijk vermeden zijn – door te klikken op deze woorden. “Bij vorige StemWijzers was hier veel vraag naar, dus dit jaar hebben we ons best gedaan om eventuele taalbarrières te voorkomen”, vertelt De Haan, “En daarnaast hebben we de stellingen geformuleerd met de hulp en kennis van taalwetenschappers, zodat de StemWijzer voor iedereen wordt.”

Wereldwijze StemWijzer

De ProDemos zal de StemWijzer elke verkiezing weer blijven ontwikkelen, zowel inhoudelijk als qua visuele aspecten. “Het is een proces dat nooit ophoudt, dat is zo mooi aan de StemWijzer: ook wij worden steeds wijzer”, zegt De Haan.

Hoewel er na zijn vertrek bij ProDemos (en daarmee ook de StemWijzer) in 2018 veel veranderd is aan de tool, is De Graaf nog steeds trots op ‘zijn’ StemWijzer. “We hebben niet alleen in Nederland de grootste stemhulp ontwikkeld, maar hebben door de hele wereld StemWijzers ontwikkeld.” Hij geeft als voorbeeld de Duitse Wahl-O-Mat, maar noemt ook landen als Engeland, Frankrijk, Marokko en zelfs Mongolië, Ghana en Columbia. “Ik vind het een mooie tool. Ik ben er gepast trots op, nog steeds.”

1 maart 2021 |
Jelin Schut
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media 2020/2021