Op 22 februari 2020 gaf Atlas Contact een nieuwe editie van De Kom’s Wij slaven van Suriname uit. Acht decennia na de eerste uitgave in 1934 komt het boek alsnog op de Bestsellerlijst (deBestseller60) en wint het de titel ‘Beste Non-fictieboek van het Jaar’ bij Humberto voor NPO Radio 1. Bovenal wordt De Kom in 2020 opgenomen in de vernieuwde Canon van Nederland.

“Vorig jaar was echt het jaar van de bewustwording”, vertelt de negentienjarige Sohna uit Amsterdam. Tijdens de Black Lives Matter protesten, startte ze samen met Veronika en Lakiesha een petitie om racisme verplicht te behandelen in het onderwijs. “Bij de Black Lives Matter-beweging zei iedereen: Educate yourself. School is natuurlijk de plek om dit te doen.” De petitie werd een succes en binnen twee weken hadden ze 60.000 handtekeningen binnen. “Dat bewijst ook de behoefte. En het was geen petitie waarin stond: Jullie doen het fout en wij zijn zielig. Het was iets toekomstgericht, iets waar iedereen aan kon bijdragen.” De petitie is inmiddels uitgegroeid tot de organisatie Zetje in. Een organisatie die streeft naar gelijkwaardigheid in het onderwijs door racisme en discriminatie bespreekbaar te maken. Zo bieden ze onder andere lespakketten aan.

De verplichting in het onderwijs kwam sneller dan gedacht. Op 22 juni 2020 werd de vernieuwde Canon van Nederland geïntroduceerd. De canon bestaat uit vijftig vensters die belangrijk zijn voor de Nederlandse geschiedenis. Hij is niet verplicht maar vormt een belangrijke leidraad in het onderwijs. In 2020 werd de Surinaamse schrijver Anton de Kom een van deze vensters. “Het is zo belangrijk dat hij in die canon zit”, vindt ook Michiel van Kempen. Van Kempen geeft als bijzonder hoogleraar Nederlands-Caraïbische letteren les aan de Universiteit van Amsterdam. “In het onderwijs kunnen ze nu niet meer om hem heen.” Daarnaast wordt De Kom nu behandeld in hoeken van het land waar normaal deze cultuur niet zo veel in beeld is. Hij legt uit: “De zwarte beweging in Nederland is in grote mate een beweging van de grote steden. Maar als je deze literatuur in het onderwijs verplicht, komt het ook in een klein dorpje.”

Herschrijving van de geschiedenis

In 2009 kreeg Michiel van Kempen van de kinderen van Anton de Kom het literaire archief van hun vader in handen. “In overleg met de familie hebben we dat gedigitaliseerd en vervolgens geschonken aan het Literatuurmuseum in Den Haag.” Het archief bestaat onder andere uit gedichten en romans maar bevat ook een filmscript en briefcorrespondenties. Wat ontbreekt is het originele manuscript van Anton de Kom’s meest gelezen boek: Wij slaven van Suriname. Het boek maakt 87 jaar na het verschijnen van de eerste druk in 1934 nog steeds veel indruk. Wij slaven van Suriname wordt gezien als een herschrijving van de Surinaamse geschiedenis waarmee Anton de Kom zelfbewustzijn en Surinaamse trots probeerde te creëren. “Hij was echt de eerste die dat deed in die regio en hij moest het helemaal op eigen kracht doen”, vertelt Van Kempen. 75 jaar na zijn dood creëert Anton de Kom nog altijd dat bewustzijn en is zijn gedachtegoed opnieuw springlevend.

Sohna: “De gekleurde kant van de geschiedenis is tot nu toe heel erg plat beschreven in het onderwijs. Terwijl geschiedenis er ook is om te laten zien hoe we de maatschappij zijn geworden die we nu zijn.” Maar als het om de Gouden Eeuw gaat worden in het geschiedenisonderwijs vooral de schilders naar voren gehaald. “Nederland is nooit zo goed in het omgaan met zijn koloniale verleden”, stelt Michiel van Kempen. “Het is natuurlijk niet leuk om toe te geven dat onze voorvaderen een rol hebben gespeeld in het slavernijverleden. Maar die wereldtop kon alleen maar floreren omdat er geld was waarmee hun werk betaald kon worden. Waar verdien je dan dat geld mee? Daar keken we makkelijk aan voorbij.”

“Het is niet de witten versus de zwarten. We zijn gewoon allemaal tegen racisme.”

“Slavernij wordt vaak nog heel oppervlakkig beschreven. Het is daarom heel belangrijk dat de verhalen van dit soort helden worden verteld”, vertelt Sohna. En niet alleen Anton de Kom zelf is een held. Wij slaven van Suriname gaat over helden. Zo praat Anton de Kom over de vrijheidsstrijders Joli Coeur en Boni. “Hij benoemt mensen die je eerder niet benoemd zag. Of alleen als rebellen of zwart tuig werden omschreven. Dat zij een naam krijgen is heel belangrijk”, legt Michiel van Kempen uit. Het is ook de reden waarom Wij slaven van Suriname mensen raakt. “Ik behandel het boek nu al veertien jaar en bij de literatuurcolleges is het altijd een eye opener voor studenten. Als je dat boek eenmaal gelezen hebt kijk je toch op een andere manier naar de geschiedenis.”

Als de norm de norm niet is

Want zonder eromheen te draaien beschrijft Anton de Kom hoe de Nederlanders handelen in Suriname. Niet alleen tijdens de slavernij maar ook na het officieel afschaffen ervan in 1863. “Het is ook belangrijk om te vertellen wat er daarna is gebeurd. En hoe zich dat verhoudt met de huidige maatschappij”, vertelt Sohna.

“Ik heb vroeger zelf de representatie erg gemist zo hadden prinsessen altijd stijl haar. De norm was niet de norm.” De maatschappij accepteert mensen van kleur wel maar het wordt nog steeds gezien als het abnormale. Het gesprek dat je moet hebben om dit te verbeteren is noodzakelijk maar voor veel mensen ook ongemakkelijk. “Ineens ben je of het slachtoffer, of schuldig. Terwijl het eigenlijk niet zo zit”, legt Sohna uit. “Het is niet de witten versus de zwarten. We zijn gewoon allemaal tegen racisme. We zijn ook één Nederland, waarom behandelen we het niet zo.”

Waarom komt er nu pas een held van kleur in de canon? “Blijkbaar was de tijd nu rijp, het zat in de lucht en je kon er niet meer omheen. De Kom heeft de wind op de een of andere manier meegehad vanwege de brede Black Lives Matter-beweging”, suggereert Michiel van Kempen. “We worden eindelijk een beetje wakker in Nederland voor dit soort dingen. Dat is misschien ook wel de reden dat de commissie heeft gedacht: die canon van ons, die is veel te wit.”

“Het is belangrijk dat we erkennen dat we in onze eigen geschiedenis fouten hebben gemaakt”, vervolgt Van Kempen. In Wij slaven van Suriname legt Anton de Kom met een soms sarcastische ondertoon de pijnlijke geschiedenis bloot. Van Kempen: “De verandering is nu onontkoombaar. Ik weet niet in hoeverre schuldgevoel vruchtbaar is voor die verandering. Maar schuldgevoel is misschien het begin van bewustzijn”

“Het is een proces en het is niet alsof alles in een keer goed gaat. We moeten blijven praten en blijven kijken hoe het beter kan”,  hoopt Sohna. “We moeten fouten erkennen maar ook de ruimte geven om fouten te maken. Dan komen we vooruit.” Michiel van Kempen besluit: “Anton de Kom was echt een held. Die term wordt tegenwoordig te pas en te onpas gebruikt maar hij was het echt.”