Na de val van de Sovjetunie volgde een roerige periode voor een gebied wat in ons land niet vaak in het nieuws komt: de Kaukasus. De oorlog in Tsjetsjenië ligt wat oudere lezers misschien nog in het geheugen, maar een nieuwsmagneet is het gebied niet. Bijzonder, want het kent een ongekende natuurlijke schoonheid, rijke geschiedenis, en enorme diversiteit. De dominante godsdienst in de Russische Kaukasus is Islam, en anders dan de meeste moslims in Europa, wonen zij er al eeuwen. In Dagestan, één van de Kaukasische autonome republieken die bij Rusland horen, is geloof en gastvrijheid onlosmakelijk verbonden met haar bevolking en cultuur. Een kijkje in de meest etnisch diverse regio van Rusland.

Botlikh, diep in de bergen van Dagestan, is een typisch Dagestaans bergdorp. De bevolking van Botlikh spreekt Andi, een taal met minder dan 6000 sprekers, en gesproken in slechts een paar dorpen rondom Botlikh. De wegen zijn er slecht, de bergen hoog, en het weer onvoorspelbaar. In de bergen van Dagestan kan het weer omslaan van winter naar lente in slechts een dag. Dit onvergefelijke klimaat en de ruige natuur kweekten een geharde bevolking, en zorgde tevens voor een geïsoleerd bestaan wat de etnische diversiteit van de regio kan verklaren. Deze ruige wereld dreef de 19^e eeuwse Russische schrijver Mikhail Lermontov ertoe dreef er talloze boeken over te schrijven. In zekere zin was de Kaukasus voor Rusland het Wilde Westen: spannende jongensboeken speelden zich er af, en het stereotype van de “nobele wilde” werd geprojecteerd op haar bevolking.

De Kaukasus als cultureel strijdtoneel

Het “anderen” van deze groep mensen was in die tijd misschien een logisch gevolg van de grote verschillen met de Russische cultuur. Kaukasische bevolkingsgroepen spraken vreemde talen met namen zoals zoals Kumyk en Adyghe, waren veelal Islamitisch, en kleedden en gedroegen zich op manieren die in het Rusland van de 18^e en 19^e eeuw ondenkbaar waren. Toen het Russische Rijk deze regio veroverde in de 19^e eeuw, werd het een onderwerp van culturele fascinatie en misrepresentatie in Rusland, niet eens zo anders zoals dat ging met de inheemse bevolking van de beide Amerika’s door Europeanen.

Lermontov’s beroemdste werk Een Held Voor Onze Tijd verraadt hoe de Kaukasus werd gezien in die tijd: een anarchistische en chaotische plek, waar schone mysterieuze vrouwen verraderlijke plannen smeedden en rovende macho-mannen met elkaar duelleren en de lezginka dansen. Helaas voor de cowboyroman-fans onder de lezers is dit een vertekend beeld van de Kaukasische cultuur. Gastvrijheid, hard werken en een conservatieve, ingetogen levenstijl zijn kernwaarden voor de bevolking van Dagestan. Iemand langs de weg laten staan tijdens een storm is een doodzonde en voedsel delen is vanzelfsprekend, vooral tijdens Uraza Bairam, het einde van de vastenmaand Ramadan. De onherbergzame natuur en het instabiele politieke klimaat van de regio hebben gastvrijheid niet alleen tot een deugd gemaakt, maar voor velen een noodzaak. Het beeld van de barbaarse Kaukasus vol moordzuchtige bandieten is helaas vooral een literair verzinsel uit het Rusland van de 19^e eeuw.

Dagestan en haar bevolking

Tot de dag van vandaag houden dorpen als Botlikh vast aan hun geloof, taal en cultuur. Maar wat zijn de andere bevolkingsgroepen die Dagestan maken tot de etnische en taalkundige lappendeken die het is? Grofweg zijn er 2 hoofdgroepen te onderscheiden: Turks en Noord-Kaukasisch. Het noorden van Dagestan wordt gedomineerd door sprekers van Turkse talen zoals Nogai en Kumyk. Het zuiden kent voornamelijk sprekers van talen uit de Noord-Kaukasische familie: Avaars en Lez zijn hier de grootste van. Maar naast deze grotere talen zijn er nog meer dan 30 andere talen te vinden in Dagestan, waar volgens UNESCO ongeveer 2/3^e van kwetsbaar zijn.

De tijd zal leren of de cultuur en tradities van Dagestan zullen overleven. Een optimistisch argument dat vaak gebruikt wordt, is dat de volken van de Kaukasus eeuwen aan onderdrukking, genocide en deportatie aan de handen van het Russische rijk en de Sovjetunie ook hebben overleefd. Tot de dag van vandaag blijft Dagestan de meest diverse regio van Europa, en zoals veel bergvolken zeggen de Dagestanen graag dat zolang de bergen blijven staan, zij dat ook doen.