Deze maand is het 76 jaar geleden dat Anne Frank overleed in concentratiekamp Bergen-Belsen. Begin februari van dit jaar is de nieuwste film over haar verhaal uitgebracht. Het dagboek van Anne verscheen inmiddels in vele verschillende vormen. Hoe heeft dit verhaal zich ontwikkeld en in welke vorm komen kinderen er vandaag de dag mee in aanraking? Het verhaal blijft aanspreken.
Wanneer Otto Frank als enige overlevende van de onderduikers terugkeert naar Amsterdam, trekt hij tijdelijk bij Miep Gies in. Zij was een van de helpers. Hij deelt mede dat hij weet dat zijn vrouw Edith Frank niet meer terug zal keren, maar dat hij hoop heeft voor de kinderen. Miep vertelt in de documentaire “Herinneringen aan Anne Frank” uit 1987 over de periode na de bevrijding. Zij had de dagboeken uit het achterhuis gered na de arrestatie. Ze geeft deze niet meteen aan Otto. “Ik sprak niet over die boeken, want dat was het dagboek van Anne”, zegt ze. “Ik wilde het haar geven, daar had ik me zo op verheugd.”
Zodra Otto bericht krijgt dat zijn dochters het concentratiekamp niet overleefd hebben, geeft Miep hem de dagboeken. “Ik heb ze aan meneer Frank gegeven met de woorden: ‘Dat is de erfenis van uw dochter.’” Otto raadt Miep in de periode daarna vaak aan het dagboek te lezen, maar aanvankelijk weigert ze. Pas bij de tweede druk leest ze het. “Toen kende ik Anne weer. Toen was ze weer heel dicht bij me.”
Een vriend van Otto die bij het Parool werkte, schrijft eerst een artikel genaamd “Kinderstem” over de dagboeken. Naar aanleiding van dit artikel raakt een Amsterdamse uitgeverij geïnteresseerd in het verhaal. Dit was het moment dat het dagboek vleugels kreeg. Sinds de eerste druk van Het Achterhuis in 1947 is het in meer dan zeventig talen vertaald. Het verhaal is meerdere malen op het toneel en op het grote doek verschenen. Er bestaan ook minder bekende uitgaven van het dagboek, zoals een Japanse animatiefilm, of ‘anime’ uit 1995 en stripboek versies. Onder dit artikel staat een aantal kernpunten in de publicatiegeschiedenis van het dagboek in een tijdlijn, met daarbij ook een paar opvallende bijzondere uitgaven.
Één zo’n recentelijke bijzondere uitgave van Het Achterhuis is de videodagboekvorm, in losse afleveringen uitgebracht door de Anne Frank Stichting in 2020. In deze korte filmpjes is een alternatieve geschiedenis te zien waarin Anne geen dagboek voor haar dertiende verjaardag kreeg, maar een videocamera. Hiermee gaat ze video-logs, ofwel ‘vlogs’ van zichzelf opnemen. Vlogs zijn populair onder jongeren van vandaag de dag, die dit soort filmpjes kijken op platforms als YouTube. Het idee achter dit concept is dan ook dat de jeugd meer aansluiting kan vinden bij het dagboek in vlog-vorm dan in geschreven vorm. Het verhaal evolueert als het ware met de tijd mee.
Marieke Dannenberg studeerde in 2016 af aan de Universiteit Utrecht met een master thesis getiteld: “Anne Frank in de brugklas: een onderzoek naar het meest geschikte medium om het verhaal van Anne Frank bij literatuuronderwijs te behandelen”. In dit onderzoek vergeleek ze het onderwijs van het dagboek in drie vormen: het geschreven dagboek, een stripboekuitgave en een filmversie. Uiteindelijk bleek film het meest geschikte medium om dit verhaal over te brengen op kinderen. “Als brugklasleerlingen de literaire boekverfilming hebben gezien dan hebben ze meer kennis opgedaan bij culturele vorming en zijn ze positiever over het verhaal, de personages en het project zelf dan brugklasleerlingen die het dagboek of de grafische biografie hebben gelezen”, zo stelt Dannenberg in de conclusie van haar onderzoek.
“Het verhaal blijft aanspreken”, zegt Dannenberg. Ze is van mening dat we dit verhaal op nieuwe manieren vertellen om met de tijd mee te gaan, maar dat het in de kern hetzelfde blijft. “Er wordt door mijn leerlingen toch vaak een link gelegd met waar ze zelf nu mee zitten, zoals de lockdown.” Dannenberg vertelt dat er onder haar leerlingen, zij is inmiddels docente, altijd wel interesse is in het dagboek. “Dan moet ik ze juist een beetje afremmen, want leerlingen zijn geïnteresseerd in de gebeurtenissen na de arrestatie, in het drama. Maar daar houdt het verhaal op.”
Dannenberg denkt dat videodagboek versie vooral aan zal spreken omdat kinderen steeds minder TV kijken en meer van de korte filmpjes zijn. Zelf is Dannenberg enthousiast over de verschillende alternatieve uitgaven van het dagboek zoals de anime en de stripboekvorm. “Je kent het verhaal, maar je wil het toch weer horen terwijl je allang weet hoe het gaat. Het blijft een gezicht geven aan wat er in de Tweede Wereldoorlog gebeurd is”, aldus Dannenberg.
Dit is waar volgens haar de kracht van het dagboek ligt. Het verhaal van Anne Frank is maar één verhaal te midden van duizenden anderen, maar het staat symbool voor het lijden van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Anne Frank droomde er van schrijfster te worden en haar dagboek ooit uit te geven. De titel “Het Achterhuis” had ze zelf al bedacht. Haar wens is op wrede wijze in vervulling gegaan; ze is een van de beroemdste schrijfsters ter wereld geworden na haar overlijden. Zoals te zien is, blijft haar verhaal meegroeien met de tijd, de mensen en de hedendaagse media. Zo zal het dagboek van Anne Frank generaties na haar dood mensen van over de hele wereld blijven raken.