Tijdlijn
Viruswaarheid versus de Staat: de avondklokzaak uitgelegd
26 februari 2021
Tobias van Brandwijk
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media 2020/2021

Viruswaarheid behaalde een klinkende overwinning bij de rechter: de avondklok moest per direct worden stopgezet. Een paar uur later werd die uitspraak weer teniet gedaan. Wat volgde, was een verwarrende week, waarin de actiegroep lijnrecht tegenover het kabinet kwam te staan.

”We moeten ons gelukkig prijzen dat we in een rechtsstaat leven met rechters die dit durven.” Met die uitspraak doelt Geerten Boogaard, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, op de uitspraak van voorzieningenrechter Hoekstra.

De voorzieningenrechter stelde vorige week dinsdag Viruswaarheid in het gelijk. De actiegroep had een kort geding aangespannen tegen de Nederlandse Staat over de avondklok. Het oordeel van de rechter was duidelijk: de juridische basis waarop de avondklok is gebaseerd deugt niet, dus de avondklok moet per direct worden afgeschaft.

Boogaard: ”De regering maakte gebruik van de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, maar deze wet schrijft voor dat er sprake moet zijn van een acute noodsituatie. De rechter oordeelde dat dit niet het geval was. Het kabinet heeft namelijk toestemming aan de Tweede Kamer gevraagd voordat ze de wet gingen invoeren.”

En dat terwijl de Raad van State, het adviesorgaan van de regering, ruim drie weken voor de uitspraak van de rechter de juridische basis van de avondklok al in twijfel trok. Het kabinet zei destijds overtuigd te zijn van de wet en legde het advies naast zich neer.

Wel of geen avondklok?
Direct na de uitspraak deden geluiden de ronde dat dit het einde van de avondklok zou zijn. Willem Engel, de voorman van Viruswaarheid, riep mensen op na negen uur feest te gaan vieren. ”Zonder avondklok zou de situatie uit de hand lopen. Het kabinet wilde alles op alles zetten om chaos te voorkomen”, aldus Boogaard.

Het kabinet ging daarom in hoger beroep. In een spoedappèl werd de raadsheer, Tan-de Sonnaville, gevraagd om de uitspraak van de voorzieningenrechter te schorsen tot de uitspraak in het hoger beroep. De raadsheer stemde in met dat verzoek. En zo was er dinsdagavond opeens wel weer een avondklok.

De gebeurtenissen stapelden zich in hoog tempo op. Hebben we nou wel of geen avondklok? In de onderstaande tijdlijn wordt de verwarrende week nader uitgelegd.

Viruswaarheid had stevige kritiek op het gerechtshof. De avondklok beperkt de grondwettelijke bewegingsvrijheid en de uitspraak van de Haagse voorzieningenrechter zou dit onderschrijven. Volgens de actiegroep was Tan-de Sonnaville vooringenomen en zou ze door de uitspraak te schorsen op de stoel van de wetgever zijn gaan zitten.

Boogaard is het daar niet mee eens: ”Ik denk juist dat de voorzieningenrechter op de stoel van de wetgever is gaan zitten. De wetgever was voorstander van de avondklok, de Tweede Kamer heeft hier immers mee ingestemd. Toch besloot de Haagse rechtbank de avondklok stop te zetten. De rechtbank had dit beter niet kunnen doen. De voorzieningenrechter had de wetgever moeten respecteren.”

De Raad van State geeft een ander oordeel. In het jaarverslag van 2019 – gepubliceerd tijdens de coronacrisis – wordt het belang van de rechterlijke toetsing van overheidsbesluiten benadrukt. ”Zeker als bijzondere maatregelen van de overheid die voor langere tijd grondrechtuitoefening beperken noodzakelijk blijken”, aldus het rechterlijke adviesorgaan.

Spoedwet
Het kabinet wilde de uitspraak van de hogere rechter niet afwachten en kwam met een spoedwet. Hierdoor blijft de avondklok behouden, ongeacht de uitspraak in het hoger beroep. Toch is daarmee de kous niet af. Vooral de geloofwaardigheid van het kabinet staat tijdens het hoger beroep op het spel. ”Als de rechter oordeelt dat de avondklok niet noodzakelijk is, is dat een behoorlijke smet op het coronabeleid van de regering”, zegt Boogaard.

De nieuwe avondklok, die nu onder de coronawet valt, heeft geen tijdslimiet. Theoretisch gezien zou de regering burgers dus kunnen verbieden overdag de deur uit te gaan. ”Complete onzin”, zegt Boogaard daarover. ”In de wet staat duidelijk vermeld dat het de bedoeling is de avondklok in de avond in te zetten. Daarnaast moet de Tweede Kamer toestemming geven voordat de Nederlandse burger verboden wordt overdag naar buiten te gaan.”

Wat gebeurt er met de boetes als Viruswaarheid ook in het hoger beroep in het gelijk wordt gesteld? ”De boetes die op basis van de oude avondklok zijn gegeven, kunnen worden aangevochten. Het is afwachten of de rechter hen in het gelijk stelt, maar ik denk dat ze een grote kans maken op succes.”

Zo staat de avondklok in het hoger beroep niet meer op het spel, maar valt er nog genoeg te verliezen voor het kabinet. Vandaag komt het gerechtshof met een definitief oordeel over de avondklok.

26 februari 2021 |
Tobias van Brandwijk
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media 2020/2021