Armoede bestrijden en tegelijkertijd voedselverspilling in de horeca terugdringen? Het klinkt als een win-winsituatie die misschien wel te mooi is om waar te zijn. Gelukkig is Arna van der Sloot niet zo bang voor een uitdaging. Zij richtte Vers & Vrij op, een Haags initiatief waarbij voedsel wat anders in de prullenbak zou belanden, op centrale plekken wordt opgeslagen voor mensen die het hard nodig hebben. Het project heeft een aantal proefperiodes gelopen en stevent af op een vereeuwiging in oktober. Ze vertelt over haar reis tot nu toe en de plannen voor de toekomst.
Het principe van Vers & Vrij is eigenlijk vrij simpel: restaurants zetten hun restjes apart in speciale bakjes zodat de chauffeurs van Vers & Vrij het de volgende ochtend op kunnen komen halen. Zij rijden een vooraf uitgestippelde route in een elektrisch wagentje met koeltassen. Zo blijft het eten gekoeld en dus vers. Eenmaal op kantoor worden de bakjes gestickerd, geseald en voorzien van allergenen. Arna: ‘Die allergenen lijken misschien wat overdreven, maar aan de andere kant: dan ben je de warenwet maar voor. We proberen wel overal aan te denken.’ Vervolgens worden de bakjes naar de verschillende locaties met een koelkastje gebracht. Daar kunnen de mensen die het nodig hebben het eten zelf op komen halen.
“Dat is toch geen maaltijd?”
Arna blijkt veelzijdig: ze werkt momenteel als kok, maar is ook nog eens doorgewinterd theatervrouw. Vanaf haar 23ste heeft ze verschillende theateropleidingen gevolgd en kwam vanuit daar in haar eerste theatergezelschap terecht. Later richtte ze haar eigen gezelschap op waarmee ze tot afgelopen november de voorlopig laatste voorstelling van die reeks, die ging over de aardgasproblematiek in Groningen, heeft gespeeld. Theater is haar eerste liefde, maar staat momenteel op een iets lager pitje. ‘Dat is helemaal niet zo erg, ik ben hartstikke druk bezig met andere dingen,’ lacht ze.
Het idee van Vers & Vrij kwam letterlijk van ver. Arna geeft (ook nog eens) Nederlandse les aan anderstaligen en kreeg van een leerling uit Saoedi Arabië een bijzondere foto te zien. ‘Het was een foto van een man die een koelkast aan zijn huis had en daar restjes eten in deed voor dorpsgenoten die het minder goed hadden. Toen dacht ik: goh, dat moet in Nederland ook kunnen.’ Arna kreeg het idee in 2010 en is er toen beetje bij beetje aan gaan bouwen. ‘Eerst waren het kleine dingen, maar in 2015 werden er serieuze stappen genomen waardoor ik in 2017 mijn eerste proefperiode kon draaien. Het idee was er dus al een tijdje, maar pas later kreeg het echt vorm.’
Als kok zit Arna vaak met haar neus bovenop al het eten dat bij het vuilnis belandt. ‘Als wij een broodje tonijnsalade maken, nemen we het best ruim met zo’n portie. Dat zijn twee flinke lepels salade. Als we in de keuken uiteindelijk nog anderhalve lepel van de voorraad overhebben, zijn we al snel geneigd het weg te gooien omdat het net te weinig is voor zo’n broodje.’ Volgens haar gaat het om een bepaalde mindset en is die van haar ook veranderd nu ze op deze nieuwe manier met voedsel bezig is. ‘Voor veel mensen is anderhalve lepel tonijnsalade niks. “Dat is toch geen maaltijd?” zeggen ze dan. Nee, voor jou niet, maar voor iemand anders wel.’
Ook de consument is volgens Arna een belangrijke spil in het probleem van voedselverspilling. ‘In de horeca wordt veel weggegooid, maar die is ook aan strenge regels gebonden. Dingen mogen niet langer dan twee dagen blijven staan. Bij sommige producten is dat goed, bij andere slaat het nergens op. Maar de consument lijkt soms het ergst. Laatst bestelde in ons restaurant iemand twee chocolademousses voor zichzelf. Nu weten wij dat dat best wel een machtig dessert is, dus dan denk ik al: waarom? En wat komt er vervolgens terug naar de keuken? Inderdaad, anderhalve chocolademousse. En wij kunnen het vervolgens weggooien. De consument wordt een beetje hebberig, brutaler lijkt het wel.’
Met alles rekening houden
Naarmate het concept groeide, zo groeide ook de behoefte aan financiële middelen om het draaiende te houden. Begin dit jaar zette Arna een crowdfunding op voor Vers en Vrij, die erg goed werd ontvangen door de community. ‘De crowdfunding duurde twee maanden en is afgelopen april afgerond, we hebben het doel van vijfduizend euro ruimschoots behaald!’ Mede met dat geld kon Vers & Vrij de twaalf koelkasten plaatsen die er nu zijn. Maar daarmee waren ze er nog lang niet. ‘Mensen denken na zo’n crowdfunding vaak het dan klaar is en dat je voorzien bent in alles wat je nodig hebt, maar dat is niet zo. Het is een mooi bedrag om mee op te starten, maar uiteindelijk heb je meer nodig.’
Qua financiën kwam er inderdaad meer bij kijken dan je misschien zou denken. ‘De koelkasten zijn één ding, die alleen zijn niet zo heel duur. Maar het is alles bij elkaar. Alle restaurants hebben bakjes nodig om de restjes in te doen. Die bakjes zijn best wel duur. Nu zou je natuurlijk bakjes bij de Albert Heijn kunnen halen, maar dan kan in theorie iedereen diezelfde bakjes kopen en etensrestjes in de koelkast zetten. En dat moeten we zien te voorkomen, want ik weet natuurlijk niet wat er dan precies met dat eten is gebeurd. Dus je moet alle bakjes op een specifieke manier laten bedrukken en dat kost gewoon veel meer geld.’
Bovendien gaan er in het hele project veel arbeidsuren zitten. ‘Ik word aan veel kanten gematst, maar mensen moeten natuurlijk wel gewoon betaald worden. Vooral de mensen kosten veel geld.’ En daar houdt het niet bij op. ‘Je moet er rekening mee houden dat een dakloze geen bestek heeft, dus dat moet je ook op één of andere manier kunnen aanbieden. En zo zijn er allemaal dingen waar je aan moet denken, maar ik denk dat we nu wel alles hebben ondervangen. En bijna álles kost geld, dat is nou eenmaal zo.’
Drie vliegen in één klap
Arna legt uit waarom mensen het eten niet gewoon direct bij de restaurants kunnen komen ophalen. ‘Dat was wel onze eerste gedachte, maar dan kan het zijn dat er straks allemaal mensen voor de deur bij de restaurants staan en daar zit het restaurant zelf misschien niet op te wachten.’ De locaties met een koelkastje zijn nu vooral wijkcentra en kerken. ‘We denken dat daar de meeste doelgroep zit. Ik zou ook nog graag moskeeën en kinderopvangcentra erbij willen, maar de focus ligt nu op het draaiende houden van de koelkasten die er nu zijn.’
De keuze voor de locaties van de koelkastjes is niet alleen gemaakt op basis van de restaurants, het zorgt er ook nog eens voor het Vers & Vrij-mes aan meerdere kanten snijdt. ‘De doelgroep zit er al. Maar het is natuurlijk ook een sociaal iets, het brengt mensen dichter bij elkaar. Als het aan gaat trekken komen er nieuwe mensen bij die niet alleen geholpen kunnen worden in hun voedselvoorziening, maar misschien ook met andere problemen.’
Die ontwikkeling heeft ze in buurt- en kerkhuis De Paardenberg in Transvaal al zien opbloeien. ‘Mensen kwamen hun eten halen en zagen dat ze er ook een kopje koffie konden drinken. Zo raakten ze met elkaar in gesprek en bleek er veel meer te spelen waar mensen nog bij geholpen kunnen worden. De Paardenberg zelf kan daar ook weer een rol in spelen.’ Als dit gaat lopen zou Vers & Vrij niet alleen helpen in de bestrijding van armoede en voedselverspilling, maar ook bijdragen aan het sociale aspect. ‘Dan heb je eigenlijk drie vliegen in één klap! Daar hopen we een beetje op.’
Een nieuw paar schoenen
Tijdens de drukke proefperiode heeft Arna her en der met de doelgroep kunnen praten en heeft ze met eigen ogen gezien hoe Vers & Vrij een verschil kan maken. ‘Eén van de koelkastjes staat bij buurthuis Bij Betje en daar is een hele lieve dame die af en toe wat schoonmaakt. Zij wilde nooit een bakje meenemen omdat ze vond dat anderen het harder nodig hadden. Toen ik erachter kwam dat ze geen geld overhield aan het eind van de maand, stond ik erop dat ze deze keer echt een bakje meenam. Daarna deed ze het steeds iets vaker, waarna ze aan het eind van de maand een keer eenentwintig euro over had. Daar doe je het voor.’
Arna benadrukt dat het voor sommigen lastig is om zich er iets bij voor te stellen. ‘Eenentwintig euro is niks, zou je zeggen. Maar voor mensen die het minder breed hebben kan het heel veel zijn. Misschien houdt iemand de volgende maand wel wat meer over of kan hij het elke maand opzijzetten voor een jaar lang. Daarmee kan iemand alweer een kleine schuld afbetalen of misschien een keer een nieuw paar schoenen kopen. Dus het heeft zin, denk ik – hoop ik!’
Goede reclame
Momenteel hebben achttien restaurants zich aangesloten bij Vers & Vrij. ‘Dit is eigenlijk nog niet genoeg, dus we zijn zeker nog wel op zoek naar restaurants! Veel koks denken dat ze er te veel voor moeten doen, maar dat valt heel erg mee. Je hoeft er helemaal niet veel voor te doen, want in plaats van dat je iets weggooit, stop je het in een bakje. Of je het nou in de prullenbak gooit of in een bakje, dat maakt niet uit lijkt me. En stickeren voor houdbaarheid moeten ze van de warenwet toch al.’ Dat is ook één van de redenen dat Arna met restaurants wilde samenwerken. ‘Zij zijn toch al verplicht zich te houden aan de regels.’
Restaurants hebben er overigens ook nog wat op te winnen volgens Arna. ‘Hoe minder afval, hoe minder belasting ze hoeven te betalen. Bovendien staat het natuurlijk best sjiek om als restaurant betrokken te zijn bij zo’n sociaal-maatschappelijk project. Dat kan op zijn beurt weer nieuwe gasten trekken. In zekere zin is het ook goede reclame voor het restaurant zelf.’
“Fresh and Free”
In oktober gaat Vers & Vrij officieel draaien en daar hoort een grote opening bij. ‘We hebben natuurlijk al wat proefperiodes gedraaid, maar vanaf oktober staat het vast. We willen er een bijzondere dag van maken waarbij het “eerste” bakje in het “eerste” koelkastje geplaatst wordt. Het liefst door een prominent iemand in Den Haag, dat wekt natuurlijk wel de aandacht.’ Met de media-aandacht zit het overigens best goed. Arna heeft voor Vers & Vrij tot nu toe interviews gehad met onder andere Den Haag FM, TV West, Libelle en zelfs Brandpunt. ‘Dat zijn wel leuke dingetjes, ja. We hopen natuurlijk dat het snel zijn eigen pad gaat bewandelen.’
Wat betreft de toekomst zijn Arna’s ideeën nog lang niet op. Zeker op het gebied van duurzaamheid ziet ze nog ruimte voor ontwikkeling. ‘Ik zou graag zien dat de koelkastjes op zonne-energie draaien of dat de gehele locatie op groene stroom draait. Ook de bakjes, die zijn nu van plastic. Zeker niet het slechtste plastic, maar het kan beter. Het zou ideaal zijn als we bakjes gebruiken die goed voor het milieu zijn. Op het gebied van duurzaamheid zie ik dus zeker nog ruimte voor verbetering.’
Ook denkt Arna na over manieren om uiteindelijk nog veel meer mensen te kunnen helpen. ‘Als alles loopt zouden we ook naar de rest van Nederland kunnen kijken. Het ding is: armoede en voedselverspilling heb je overal. Overal liggen dus kansen om beide terug te dringen. Hoe fantastisch zou het zijn als je over dertig jaar over de hele wereld koelkastjes hebt staan?’ Over de naam is ook al besloten: ‘Fresh and Free, haha,’ grapt ze. Toch wil ze eerst zorgen dat het hier goed loopt. Ik zou graag zien dat het zelfstandig wordt en dat het in Den Haag uiteindelijk gewoon kan bedruipen zonder mij. Daarna kijken we wel verder.’
Het doel voor de komende tijd is voor Arna duidelijk: ‘Nu willen we vooral de armoede hier aanpakken, dat is het belangrijkste. Stel dat we dat met die koelkastjes echt voor elkaar kunnen krijgen, dat zou zo bijzonder en mooi zijn. En als we daar ook nog eens de voedselverspilling mee terugdringen is het helemaal fantastisch. Het is een simpel concept, maar het werkt alle kanten op, het heeft niet alleen met eten te maken. De sociaal-maatschappelijke betrokkenheid op dit project is zo groot, mensen kunnen ook op andere vlakken geholpen worden. Als je een beetje hiervan kan bereiken met één koelkastje is dat toch geweldig?’
Meer weten? Ga naar de website van Vers & Vrij en volg de laatste ontwikkelingen op Facebook en Instagram.
Tekst en foto’s: Lianne Deunhouwer